Wunpawng myu sha ni a labau hta US kaw shawng ningnan tara shang dinggrin nga na ahkaw ahkang (green card) lu ai myitsu salang Z. Brang Seng a mahkrum madup ni hte seng nna Pangmu Shayi kawn laika hku san htai galaw da ai lam re.
Pangmu Shayi: Salang wa a lam kadun ai hku tsun dan ya rit. Chyinghkai, kanu kawa ni kadai ni rai kun?
Z. Brang Seng: Ngai gaw lahta Sum Mung na Namkham mare e December 28, 1932 hta shangai wa nngai. Nye a kanu yan kawa gaw Sarama N’hkum Nang Mai hte Lt. Col. Z. Hting Nan rai ma ai.
Shangai mying la sha lat re ai majaw Brang Seng ngu shamying ma ai. Amyu lakying hku hkan yang Zinghkang re ai majaw Zinghkang Brang Seng rai nga nngai. Anhte Jinghpaw mying shamying ai Sinna Mungdan ni hte shai ai lam gaw hting gaw lakying mying hpe ningshawng dat na malai hpungdim dat ai hta rai nga ai.
Ya lang ai jahpan mying gaw Z. Brang Seng rai li ai.
PS: Myen Mungdan shanglawt ningnan lu wa ai ten hta, Darjeeling, India ga de hpaji sa sharin ai lam loi tsun dan lu na kun?
ZBS: Myen Mung shanglawt lu ai ten hta laika sharin jawng nga manga ngu na jawngma ndang hkap la mat wa ai hku re. Madang tsaw ai sasana jawng ni mung ram dik ai jawngma yawng hpe n hkap la lu mat wa ai majaw India Mung na sasana jawng de shalun mat wa ai hku re.
Dai ten hta Darjeeling na Jau jawng St. Joseph de sa lu na lam hpaw wa ai majaw Myen Mung na jawngma grai shang wa sai. Jawngma 60 a lahta de nhkap la lu mat wa nna Darjeeling kaw na kaga mying kaba ai jawng masum, St. Paul, Loreto Convent hte Mount Hermon de mung grai shang mat wa ai hku re.
Mying gumhkawng ai kasha ni mung Darjeeling sa ai kaw lawm ma ai. Prime Minister U Nu a shayi sha lahkawng Loreto Covent de lung ai lam chye lu ai. General Ne Win a kasha mung St. Paul sa lung ai. Bai Dr. Ba Maw ai kasha mung St. Joseph de re. Kaga Sam Sawbwa kasha ni mung lawm ma ai.
Jinghpaw jawngma ni Mount Hermon de sa lung ai ni gaw: Luk Bawm, Peter Ah Yung, Sam Hkun Kung hte ngai re. St. Joseph jawng de gaw Michael Howa Ja La hte George La Bu yan rai ma ai.
Ngai mung Senior Cambridge san poi awng ai hpang shaning St. Joseph’s College de matut lung nngai. Dai ten gaw America de lu sa na hpe ala nga ai ten re.
PS: Wunpawng ni hta na labau shang, shawng ningnan green card lu wa ai re ai hpe chye lu ai. Dai gara hku byin wa ai kun?
ZBS: America de 1955 hta sa byin ai lam gaw Mount Hermon jawng na American hpaji jaw sara ni n gun jaw ai majaw re. Ngai hpe scholarship hte hkap la ai jawng Grove City College de sa lung na matu student visa (jawng lung lekmat) hte re. Green card hpe gaw masum ning a hpang permanent resident (nga na ahkang) hpyi shawn ai shaloi lu nngai.
PS: American Mungdan kaw shawng du ai ten ni hta hkrum hkra ai mayak mahkak, ahkaw ahkang lam ni hpe loi tsun dan lu na kun?
ZBS: Jawng lung ai lahkawng ning a hpang matut lung na matu lu ai scholarship hte sha nbyin mai mat wa ai majaw amu galaw lu na ahkang hpyi nngai. Ahkang lu ai hte maren jak rung hkan jawng dat ten e lu galaw ai majaw ra ai gumhpraw loi li lu mahkawng la ai. Raitim n law ai majaw jawng lung nga ning len amu mung matut galaw ai hku re.
Ning rai hpaji sharin na matu sa wa ai lam hta gumhpraw tam lam mung shakut ra mat wa ai majaw student visa (jawng lung lekmat) hte n mai byin ai hku mu mada ai. Dai majaw permanent resident (dingrin nga ahkang) hpyi shawn na myit dawdan nngai. Dai rai yang she amu galaw na ahkang nhpyi ra ai hta n ga jawng gara kaw matut lung na hpe mung shana ra ai lam nnga ai.
PS: Dai ten hta Green Card shawk ai lam gaw gara hku rai kun?
ZBS: 1958 shaning hta Green Card shawk ai shaloi 10 ya laman hta lu la nngai. Grai lawan ai hku lu la nna ngai pyi kabu mau mat ai. Kaning rai ndai daram lawan ai hku jaw ma ai kun ngu chye mayu nna san yang Myen Mung quota (Myen Mung a matu san da ai lawk) n hpring ai majaw re nga nna tsun dan ma ai.
Ya gaw galai shai mat wa sai. Mungkan ting a shang jahpan hpe gumhpawn nna garan ai hku re. Dai rai nna shata mara sha n rai shaning hku grai na ai hpe chye lu ai. Jawng sa lung ai Jinghpaw ni hta Green Card ngai shawng lu ai hku chye na ai. Citizenship (Mung masha tai ai) gaw 1968 hta re. Dai shi ning laman hta Jinghpaw kadai wa citizen byin ai lam gaw nchye lu ai.
Green Card lu ai hpang amu galaw let jawng masum: Pittsburgh, Rutgers hte Gannon de matut lung nna 1961 hta shawng shang ai jawng Grove City College kaw B.S. degree in Biology (Sak hkrung hpaji) lu la nngai.
PS: Myen Mung kaw naw rai nga ai, Salang jan hte hkrum zup, dinghku de ai lam gara hku byin wa ai kun?
ZBS: Hpang shaning 1962 hta hpa galaw na myit rai n dawdan yang n’ta shawng wa nngai. Maymyo ga na dum n ta masha ni hte n hkrum ai mung 7 ning rai wa nna chyasam zawn she nga mat ai.
1962 ning gaw hpyen asuya n nan up hkang ai ten rai nna hkawm sa hkawm wa lam shagu tsang ra ai ten rai nga ai. Mingaladon nbungli daru de du yang gun hkawm ai Myen Mung passport mung hkap la kau ai. Kaga bu hkawm ai ni a passport mung dai hku la kau ya ma ai.
Maymyo nna Myitkyina de kanau Sarama Hkawn Nu hpe wa jahkrum ai shaloi ngai hpe shi a English class gan sharin ya rit nga ai hpe hkap la nngai. Dai hpung hta Sadon ga na Maran Hkawn mung lawm ai. Mu jahta hkat ai lam nga wa ai kaw nna dinghku de na shateng nna dai shaning Myitkyina kaw hkung ran ai hku re.
Dai shaloi grai ahkyak ai lam langai gaw ngai America de laning mi laman bai nhtang na ahkang htum mat wa ai majaw lu pru na lam lajang ra nngai.
PS: Dai aten gaw, Myen Mung kaw na shinggan de pru hkawm sa na matu passport lu na grai yak ai ten rai nga ai. Dai lam hte seng nna mahkrum madup ni hpe loi tsun dan lu na kun?
ZBS: Passport bai nhtang lu la na hpe grai shakut ra mat ai. Dai ten hta bu hkawm na passport yawng hpe jahkring tawn ai ten re. Hpyi shawn ai shaloi shawng na passport numbat chye nni nga nna san ai. Dai gaw jaw na lam nnga ai daram re ngu tsun mayu ai re, hpa majaw nga yang dai zawn matsing na lam nnga ai hpe shanhte chye ai. Nau yak na tai nna a Wa hpe garum hpyi nngai.
Kaning rai nna ngai hpe alak mi shaga san na lam hpaw ya ai lam byin wa ai gaw n chye sai. Raitim America kaw jawng matut lung na rai yang hkap la ai jawng laika lu madun na kun nga ai kaw University of Pennsylvania laika lu madun ai majaw passport lu htuk la ai re.
Dai pyi gaw rawt lu na ahkang (departure permit) kaw hkap san ai lam naw nga ai. Jawng lung na rai yang nang hpe gumhpraw kadai garum na rai ni nga san ai. Amu galaw nna jawng lung na re ngu tsun ai kaw nna she nbungli jawn na ahkang jaw ai. Dai shaloi she myit sim mat nngai. Hawaii de laning mi tup hkrak hta bai du wa nngai.
PS: California kaw nga mat na matu gara hku daw dan wa a ta?
ZBS: California de du ai shaloi jawng matut lung na matu Pennsylvania de nsa ai sha nang e nga nan na hku myit daw dan kau nngai. American jawng lung manang ni nang California e nga shajang ai majaw nang e nga na matu myit kap ai. Ngai nang Los Angeles de du ai shaloi ngai hte hkau chyap ai American jawng manang langai, ngai hpe matsan dum nna shi a apartment kaw amu lu ai ten du hkra nga u nga ai majaw akyu nga mat ai.
Ngai nang de du ai shaloi gumhpraw dollar lap shi sha ahkang jaw nna lu gun sa wa ai. Amu nlu nmai rai shakut ra ai hte maren bu hpun palawng dut ai department e chyare galaw lai wa sai. Dai hpang tsi galaw ai Chemical company kaw lahkawng ning hpaji sharin jat ai hku galaw nngai.
Tsi rung amu hte seng ai medical technology byin mai ai hpe chye ai shaloi laning mi tsi rung jawng kahtap lung let State license lu la nngai. Dai shaloi Kaiser tsi rung kaba kaw na laboratory amu galaw lu ai ahkang jaw ai. Ndai amu gaw sai shaw nna hpa baw machyi ai, kade sawng ai hpe tsi jak hte jep ai amu rai nga ai. Ndai kaw 23 ning galaw ngut ai hpang Assistant Administrator (Up hkang ning ningtau) tsang hte hkring sa mat ni ai.
Tsi rung amu galaw nga ai ten hta sharawng awng ai mung masa hpaji lu sharin la na matu Los Angeles na California State University kaw lung let MA degree lu la nngai. Myen Mung hte seng ai thesis (tang shawn laika) ka da ai mung nga ai.
PS: Pan Kachin Development Society (PKDS) hpaw hpang ai lam hta ningbaw ningla tai wa sai hte maren, dai uhpung a yaw shada, galaw gun hpai awng dang ai lam ni hpe ma chye mayu ga ai.
ZBS: 1994 ning June shata hta Mungdan kru na Jinghpaw dat kasa ni Thai ga na Chiang Mai mare kaw hkrum ai lam gaw myu sha ni a matu akyu rawng ai u hpung hpaw yang mai ai ngu myit hkrum ga ai hte maren Pan Kachin hpaw hpang ga ai. Ndai u hpung gaw kaga hkan hpaw tawn ai u hpung ni hte maren NGO (Non Government Organization) re.
Ndai aten gaw Myen Hpyen asuya KIA ni hte gap sim sa (cease-fire) jahkring ai shawng shaning rai nga ai. De a majaw mung NGO ni myu sharawt lam ni hte seng nna galaw na ahkang jaw ai hku rai nga ai.
Lahkawng lang ngu na Chiang Mai zuphpawng gaw 1997 hta re. Dai zuphpawng hta gaw India Mung na (Arunachal Pradesh and Assam) Singpho dat kasa ni hte hpawng ai lam re. Miwa Mung Yunnan ginwang na Chyingpo/Jinghpo ni ndai lang nlu lawm ai majaw shakram laika shagun dat ma ai.
Labau hku tsun ga nga yang ndai mungdan lahkawng na hpu nau ni hte anhte gaw ginra langai kaw nna pra wa ai ni rai ga ai. Inglik up hkang ai ten hta Myen Mung lamu ga garan ai shaloi anhte myu sha ni Mungdan masum kaw rai mat wa ai hku re.
Pan Kachin a yaw shada n’gawn masa lam gaw laika hpaji sharawt na madung re. Bai wunpawng myu ni a makyit mahkai zalum ai lam hta shakut na.
PKDS shangut shakre lu ai bungli ni:
- Laiza de ma woi jawng hpang ai
- Kunming Miwa Mung kaw marai 13 hpe Kachin Language jawng de sa ai
- Marai masum hpe US de jawng lung na matu garum ai
- Jinghpaw ka laika India na myu sha Singpho ni hpe gram lajang ya ai.
(Anhte a buga de sasana sara Ola Hanson Roma ga kanu hte hpang ya ai laika ya du hkra nlu la ai majaw re.)
- Pan Kachin College Mai Ja Yang de 1999 hta Inglik hte Computer sharin na matu hpaw hpang sai.
Lai wa sai 2006 hta asuya ni shanhte ra ai hku jawng sharin lam hpe hkang mayu ai majaw dawm kau ai hte maren rai mat ai.
Ya gaw lahkawn lu ai gumhpraw hpe Thai hte Myen Mung na Jinghpaw jawng ma ni hpe htawk nga ga ai.
PS: 1994 ning hta n nga mat sai KIO Ningbaw Kaba Maran Brang Seng hte sa hkrum ai lam hte seng nna ma loi tsun dan yu rit.
ZBS: 1994 ning hta Chiang Mai zuphpawng ngut ai hpang Ningbaw Kaba Brang Seng hte hkrum lu na lam nga ai majaw shi nga ai Kunming mare de wa du nngai. Shi gaw tsun mayu ai lam ni hpe ahkrawn nga chye tsun ai.
Gap hkat ai kaw na hkring sa lu yang she ga shaga hkat na lam pru wa na re ai hpe shi atsawm mu ai. Matu nchye ai sha majan matut manoi gasat ai gaw hpa akyu rawng ai lam nnga ai hpe mung shi tsun ai. Mung masa up hkang hpaji hta ra ai lam ma hkra n lu mai ai hte maren byin shangun mayu ai lam ni ma hkra n byin lu ai hpe shawng chye yang she ging dan ai lam hpe lu hkap la na re da. Raitim ya gaw n gun ja ai wa a hpang hkan na de naw shakut nga ai ten re. Galai shai wa ngu ai gaw galoi mung mai byin ai.
Myen mungdan ngwi pyaw ai mungdan bai byin lu na re ai hpe mung shi kam ai. Masha mungdan na mare ni zawn hkik hkam ai mare nga wa na re nga shi shingran mu ai.
PS: America mungdan kaw sa shanu nga ai myusha ni hta na, asak gut gu ai ningbaw ningla langai hku nna, ya hpang de du du wa ai myusha ni hpe, shanhte a shawng lam yaw shada shakut shaja ai lam, buga hte sumrat mahkyit mahkai ai lam ni hte seng nna loi tsun shana ya na hpe hpyi lajin mayu ga ai.
ZBS: America mungdan gaw mungkan mungdan nga manga kaw na masha myu shagu ngu na sa de ai mungdan re. Daini lahkawng tsa ning jan hta hkik hkam galu kaba mayat maya ai mung byin wa sai. Du sa wa ai masha ni yawng ngu na gaw rap ra ai tara npu e lu nga nna tinang hpe sharawt lu ai hkaw ahkang lu la na majaw re. Dai hku sa wa ai ni yawng a matu gaw ndai mung tinang a mung re ngu hkap la nna tsaw ra ra ai.
Anhte gaw myu kaji ni hta kaji htum langai rai na re. Dai hta n’ga anhte gaw makyit mahkai chying ai htung hking hte kaba wa ai re majaw hka bra nna nga hkawm ai ngu ai nnga ai daram re. N’ja myit a majaw tinang a buga hpe mung dai hku marit ai ni rai ga ai. Dai majaw n’gaw htawt shagu ngam kau da ai shara hte nnan sa shanu ai shara lahkawng hpe n’ja na lam nga ai.
Ndai mung kaw ngwi pyaw myit hte nga lu na matu buga hku hkap la ra ai. Hkai ai kaw pu wa ai nampan zawn pu wa ga. Anhte langai hte langai gaw kaga mung na sa wa ai ni hte hpa n shai ai. Jat wa na lam sa shakut ai ni rai ga ai. Ndai mung hpe sa gaw ai ni mung rai ga ai. America gumrawng lu ai kashu kasha ni mung anhte rai nga ga ai. Ngwi pyaw ai hte dai chyeju hpe shakawn ga.